W epoce kart graficznych dokonujących ray-tracingu w czasie rzeczywistym łatwo zapomnieć, że był taki moment w historii gier komputerowych, w którym oprawa graficzna miała wymiar raczej symboliczny, a większość akcji była prowadzona za pomocą tekstu: z jednej strony komputer wyświetlał graczowi opisy miejsc i zdarzeń, z drugiej zaś - gracz wydawał komputerowi różne polecenia w rodzaju “idź na północ” albo “weź lampę”.

Choć mogłoby się wydawać, że taka forma rozrywki odeszła już raczej do lamusa, w dalszym ciągu można znaleźć entuzjastów tego osobliwego medium, zwanego wśród wtajemniczonych”interaktywną fikcją”. I nie chodzi tylko o osoby grające w stare produkcje, ale przede wszystkim o to, że tego rodzaju gry w dalszym ciągu powstają. (Z tego co widziałem, liczba autorów znacząco przewyższa liczbę graczy.) Co więcej, równolegle rozwijane są narzędzia, których celem jest wspomaganie tworzenia takich interaktywnych opowieści.

Jednym z takich narzędzi jest środowisko Inform 7, którego ważnym składnikiem jest język programowania, którego główną cechą charakterystyczną jest to, że swoją składnią bardzo przypomina anglojęzyczną prozę. Przykładowo definicja silni w tym języku wygląda następująco:

To decide what number is the factorial of (n - a number):
    if n is zero, decide on one;
    otherwise decide on the factorial of (n minus one) times n.

Chociaż takie podejście do pisania programów “podskórnie” wydaje mi się raczej podejrzane – bo łatwo zgubić rachubę w tym, które rzeczy są pisane “na poważnie”, a które stanowią tylko objaśnienia – jest w tym dla mnie coś urzekającego, ponieważ tego rodzaju próby pomagają lepiej zrozumieć, w jaki sposób “działa język”, jeżeli w ogóle można tak powiedzieć.

Problematyka “znaczenia języka”, czy też owo samoodnośne pytanie: “co to znaczy – znaczyć?”, fascynuje mnie już od dłuższego czasu – i to być może pod tym względem programowanie daje mi nieco ukojenia, bo akurat w przypadku języków programowania kwestia ich znaczenia jest raczej jasna – mamy z jednej strony takie pomysły, jak semantyka denotacyjna i teoria modeli, a z drugiej – semantykę operacyjną i abstrakcyjne maszyny obliczeniowe. W każdym razie wszelkie niejasności w kwestii znaczenia formalnych notacji są raczej wynikiem niechlujstwa autorów tych notacji, niż naturalnym stanem rzeczy.

Kwestia języków naturalnych jest jednak nieco bardziej drażliwa, bo choć w ich przypadku być może można sensownie mówić o “obiektywnych znaczeniach wypowiedzi”, ale tak naprawdę kluczowe jest to, w jaki sposób nasi rozmówcy nas zrozumieją – w różnych sytuacjach możemy tę samą wypowiedź zrozumieć skrajnie różnie, oraz skrajnie różnie na nią zareagować.

Albo, mówiąc inaczej, jedną z immanentnych cech języka naturalnego jest to, że jest on niejako “uwikłany w kontekst” czy też “zanurzony w świecie”. Dla kontrastu, tekst programu komputerowego, nawet jeśli nie zawsze, to jednak często sam jest swoim własnym kontekstem – szczególnie w przypadku dzieł interaktywnej fikcji i systemów w rodzaju Inform 7.

Jednak mimo tego, jest w interaktywnej fikcji coś, co wzbudza we mnie pewien opór. Wyobraźmy sobie np. taki fragment:

“Znajdujesz się w przytulnej bibliotece. Rozglądając się, dostrzegasz niezliczone rzędy misternie zdobionych drewnianych regałów, dźwigających przez wieczność całą wiedzę ludzkości, pokawałkowaną w stronice krótkich chwil namysłu posklejane ozdobnymi grzbietami.”

Tekst trochę celowo jest “nieco nazbyt poetycki”. Równie dobrze mógłbym napisać:

“Jesteś w bibliotece. Stoi tutaj dużo regałów. Na regałach znajdują się książki”.

Choć oba teksty prezentują te same fakty, wywołują też w czytelniku inne odczucia. Co więcej, drugi spośród tych tekstów, jako pozbawiony metafor i przydawek, jest zdecydowanie prostszy do mechanicznego przetworzenia.

Moja obawa co do systemu Inform 7 jest taka, że coś, co pozornie wydaje się jednym językiem, tak naprawdę rozszczepi się na dwa języki: język opisu, zrozumiały dla czytelnika, oraz język implementacji, zrozumiały dla komputera.

Owo rozszczepienie nie podoba mi się. Moim ideałem jest rozbudowany język, który w “identyczny” sposób byłby zrozumiały dla człowieka i dla komputera (przynajmniej na jakimś poziomie).

Przypadek Inform 7 jest jednak o tyle ciekawy, że jest to język nadbudowany na języku Inform 6, będącym już w istocie formalną notacją (w moim odczuciu, raczej kiepsko zaprojektowanym językiem programowania). Można zatem powiedzieć, że Inform 6 jest (w jakimś metaforycznym sensie) modelem dla Inform 7.

Mówiąc konkretniej, Inform 6 jest językiem wspierającym “programowanie zorientowane obiektowo”, natomiast Inform 7 – jak twierdzi twórca Graham Nelson – koncentruje się raczej na “programowaniu opartym o reguły”, choć docelowo owe reguły istotnie są tłumaczone właśnie na system obiektowy (pod tym wzgledem dzieło Nelsona przypomina rozwijany niezależnie na MIT system o nazwie Metafor, który na podstawie opisów w języku naturalnym buduje szablony klas w Pythonie).

W ogólności lektura raportu dotyczącego rozwoju języka Inform 7 była dla mnie bardzo ciekawym doświadczeniem, bo pokazywała pewien intelektualny rodowód rozwoju tego systemu. Z jednej strony Nelson wyjaśnia w nim, że pewna część podsystemu stanowi właśnie całkiem dosłowną implementację teorii modeli dla rachunku predykatów (przy czym owe predykaty są maksymalnie dwuargumentowe. Z drugiej strony, wśród składników “intelektualnego rodowodu” tego systemu przedstawia metodologię analizy semantycznej Anny Wierzbickiej i Cliffa Goddarda. (Pewnym zaskoczeniem jest dla mnie brak, wśród wymienionych źródeł inspiracji, systemu Prolog – wygląda to tak, jakby autor w ogóle o tym systemie nie wiedział, albo go nie rozumiał.)

Wśród wymienioncyh przez Nelsona źródeł nie brakuje także językoznawców kognitywnych (Ray Jackendoff). Jest nawet miejsce dla Donalda Knutha i jego koncepcję “programowania piśmiennego” (bądź “literackiego”).

I tak, z jednej strony trochę mnie kusi, żeby spróbować stworzyć jakąś grę w systemie Inform 7, ale z drugiej mam pewne opory.

O ile lubię zarówno gry komputerowe jak i literaturę, wciąż nie mogę oprzeć się wrażeniu, że ich połączenie jest raczej reliktem epoki, w której komputery nie były dostatecznie wydajne, żeby wyświetlać ładną grafikę w czasie rzeczywistym, aniżeli “awangardową formą sztuki”. Można co prawda znaleźć w tej kwestii głosy odmienne (polecam obejrzenie niemal dwugodzinnego filmu dokumentalnego Get Lamp), ale nie ulega wątpliwości, że są to głosy niszowe.

Bo tak jak umiem docenić analizę toku myślenia Raskolnikowa, przedstawioną przez Dostojewskiego w “Zbrodni i karze”, i jestem w stanie utożsamić się z Gombrowiczowskim Józiem z “Ferdydurke”, tak nie potrafię zrozumieć, co takiego moje doświadczenie mogłoby zyskać, gdybym nakazał Józiowi “iść na północ” czy też “zbadać szafkę”.

Chociaż kto wie, może niektóre tematy mogłyby wybrzmieć lepiej jako interaktywna fikcja, niż jako klasyczna forma literacka (z pomysłów, które przyszły mi do głowy, może warto odnotować adaptację filmu Christophera Nolana “Memento”).

Hillel Wayne ostatnio sugerował, żeby użyć tego systemu do opisywania “user stories” na potrzeby testowania oprogramowania. Propozycja była raczej żartem, ale znamienne jest, że zamiast po prostu spróbować napisać grę, część osób potrzebuje racjonalizacji do tego, żeby pobawić się systemem, który z założenia ma służyć do zabawy.

Wreszcie, zastanawia mnie to, jakie znaczenie miały gry tekstowe dla rozwoju gier komputerowych w ogóle – czy to nie im zawdzięczamy nieco bardziej rozwiniętą wyobraźnię twórców “złotej ery RPG” (mam na myśli takie produkcje, jak Fallout 1 i 2, Baldur’s Gate czy Planescape: Torment). Nawet John Romero, współtwórca takich klasycznych gier akcji, jak Doom czy Quake, swój warsztat gamedesignerski szlifował przemierzając ściany interaktywnego tekstu. Być może ma to swoje głębokie uzasadnienie: emulowanie karty graficznej w mózgu jest wszak bardziej rozwijające dla wyobraźni, niż konsumowanie gotowych wizualizacji. Same gry tekstowe są drażniące pod tym względem, że – o ile samemu się ich nie tworzyło, ani nie studiowało źródeł – nie wiadomo do końca, co siedzi pod spodem, a może tam siedzieć naprawdę wszystko. (Jest to zarazem dobre i złe: dobre, bo buduje nastrój tajemnicy, którą trzeba odkryć; złe, bo wymaga dużo zapału, żeby zrobić pierwszy krok.)

Chociaż “zaawansowane przetwarzanie języka naturalnego” bardzo mi imponuje, i mam wrażenie, że od Inform 7 mógłbym się niewątpliwie wiele nauczyć, mam wrażenie, że nawet ten system jest pod pewnym względem dość daleki od ideału. Chodzi mi konkretnie o zagadnienie modelowania rozmów i rozmówców. Czasem marzy mi się taki Fallout, w którym gracz, zamiast mieć do wyboru rozliczne opcje dialogowe, sam musiałby wpisywać swoje kwestie (na pewno byłoby to dużym utrudnieniem dla osób, które – tak jak ja, kiedy grałem w Fallouta – nie do końca rozumieją język angielski, oraz dla takich, które mają problem z szybkim pisaniem na klawiaturze).

Jedyna gra, o jakiej słyszałem, która realizowałaby podobny model, to Facade; jednak jej świat obejmował zaledwie dwie postacie, z którymi dało się rozmawiać, i z jakichś względów jej twórcy uznali, że rozgrywka powinna odbywać się w czasie rzeczywistym (co może miałoby sens, gdyby w czasie jej rozmawiania systemy konwertujące mowę na tekst były lepiej rozwinięte). Gra była jednak bardziej ciekawostką akademicką, niż wielkim hitem komercyjnym, ale może dzięki temu uwypuklała pewną cechę, którą mają języki naturalne (a którą Inform 7 stara się przed nami ukryć) – mianowicie to, że poza światem programowania “znaczenia” wypowiedzi mają mocno przypadkowy i naturalnie wieloznaczny charakter; nasze wypowiedzi są podzbiorem naszych działań w świecie, a ich rozumienie jest raczej funkcją kontekstu, niż słownikowych definicji.

Albo, jak to powiedział Humpty Dumpty w “Alicji w Krainie Czarów”, “kiedy używam słowa, oznacza ono dokładnie to, co chcę, żeby oznaczało - ni mniej, ni więcej!”.

Myślę jednak, że owa konstatacja o naturze języka nie przeszkodzi mi dalej gonić owego króliczka o imieniu “Zrozumienie” w nadziei, że w końcu uda mi się go złapać.